Czy samodzielna instalacja pompy ciepła się opłaca?

Pompa ciepła to urządzenie, które działa na zasadzie analogicznej do zwykłej klimatyzacji. Wykorzystując energię elektryczną i zasady termodynamiki, urządzenie przenosi energię cieplną z tzw. dolnego źródła ciepła (zwykle powietrza atmosferycznego lub wymiennika gruntowego) w kierunku górnego źródła ciepła. Pobierane z zewnętrznego kolektora ciepło służy następnie do ogrzewania wody w instalacji hydraulicznej lub bezpośrednio powietrza znajdującego się wewnątrz domu.

Na jakiej zasadzie działa pompa ciepła?

Pompa ciepła to urządzenie, które działa na zasadzie analogicznej do zwykłej klimatyzacji. Wykorzystując energię elektryczną i zasady termodynamiki, urządzenie przenosi energię cieplną z tzw. dolnego źródła ciepła (zwykle powietrza atmosferycznego lub wymiennika gruntowego) w kierunku górnego źródła ciepła. Pobierane z zewnętrznego kolektora ciepło służy następnie do ogrzewania wody w instalacji hydraulicznej lub bezpośrednio powietrza znajdującego się wewnątrz domu.

Najpopularniejszy aktualnie typ sprzedawanego na rynku urządzenia to pompa ciepła powietrzna. Opublikowane na stronie internetowej programu „Czyste Powietrze” statystyki dowodzą, że urządzenia tego typu mają już prawie 24%-owy udział we wszystkich złożonych wnioskach (począwszy od września 2018 roku, kiedy pompy ciepła nie były jeszcze tak popularne, jak teraz). Na zestaw podłączeniowy pompy ciepła składa się układ chłodniczy, wypełniony czynnikiem analogicznym do układu klimatyzacji. Po etapie absorpcji energii cieplnej z atmosfery, czynnik jest w stanie gazowym. Aby móc efektywniej oddać temperaturę w kierunku wody czynnik ulega sprężeniu, a jego temperatura znacznie się podnosi. W kolejnym etapie dochodzi do jego skroplenia i przeniesienia energii do wody znajdującej się w zbiorniku buforowym lub zbiorniku na ciepłą wodę użytkową. W końcowym etapie następuje rozprężenie czynnika i stopniowa zmiana stanu skupienia na gazowy.

Czy samodzielna instalacja jest w ogóle możliwa?

Po analizie tego, ile kosztuje pompa ciepła i jak duży udział w koszcie inwestycji stanowi usługa montażu, wiele osób rozważa samodzielne wykonanie prac. Przeprowadzenie montażu we własnym zakresie jest rzecz jasna możliwe i wykonalne. Trzeba natomiast pamiętać, że ma ono pewne ograniczenia. Urządzenia typu powietrznego dzielą się na pompy ciepła split i monoblok. Pierwszy z wymienionych rodzajów pomp wyróżnia to, że zestaw składa się z wewnętrznego hydrobox’a i zewnętrznego agregatu.

Elementy są ze sobą połączone poprzez układ chłodniczy, który musi być wykonany przez osobę posiadającą uprawnienia F-gazowe. To bardzo istotne ograniczenie dla osób, chcących przeprowadzić prace samodzielnie. Poza kwestią uprawnień, poprawne wykonanie instalacji i lutowanie połączeń rur miedzianych wymaga sporego doświadczenia. Nieszczelny układ może skutkować ubytkiem czynnika chłodniczego i spadkiem wydajności pracy urządzenia. Biorąc to pod uwagę, wybierając urządzenie typu split, samodzielnie zrealizujesz tylko część prac:

• montaż jednostki zewnętrznej na dedykowanych podporach
• montaż wewnętrznego hydrobox’a na ścianie wewnętrznej pomieszczenia technicznego
• wstawienie do wewnątrz zbiornika na ciepłą wodę użytkową
• ewentualne wykonanie połączeń hydraulicznych (tylko jeżeli jesteś pewien poprawności ich przebiegu)

Jeżeli zdecydowałeś się na przeprowadzenie samodzielnie wszystkich etapów prac, rozwiązaniem będzie zakup pompy ciepła typu monoblok. Tego rodzaju urządzenia posiadają układ chłodniczy wbudowany w jednostkę zewnętrzną. Ta jest zaś połączona bezpośrednio z instalacją hydrauliczną, a do przygotowania tego połączenia nie musisz dysponować żadnymi specjalnymi uprawnieniami.

Potencjalne problemy i wyzwania

Jeżeli nie masz doświadczenia w montażu pomp ciepła, to podczas realizacji prac możesz natrafić na serię problemów i wyzwań. Wiele z nich – choć z pozoru błahych – może skutkować niepoprawnym wykonaniem danego etapu prac. To przyczynia się najczęściej do obniżonej wydajności urządzenia lub zwiększonej awaryjności układu.

Przykładem problemu, który może powodować przedwczesne zużycie urządzenia jest niepoprawne dostosowanie mocy urządzenia do potrzeb danego budynku. Osoby, które są przyzwyczajone do zakupu urządzeń z odpowiednim zapasem wydajnościowym powinny pamiętać, że przewymiarowanie pompy ciepła może być opłakane w skutkach. Pompa ciepła 10kW pracująca w warunkach, gdzie wymagana jest zdecydowanie niższa wydajność nie będzie dobrym rozwiązaniem. Spowoduje to bowiem powstanie zjawiska zwanego taktowaniem. Jest to częste włączanie i wyłączanie się urządzenia na bardzo krótki okres czasu. Taki model pracy nie sprzyja żywotności podstawowego elementu urządzenia – sprężarki. Rozruch podzespołu jest etapem, gdy jest ono szczególnie narażone na zużycie. W skrajnych przypadkach występowanie taktowania może stanowić podstawę do odmowy wykonania naprawy gwarancyjnej urządzenia.

Przykładami innych kwestii, które mają istotny wpływ na efektywność pracy urządzenia a mogą stanowić błędy montażowe są:

• zasilenie urządzenia za pomocą instalacji elektrycznej z odpowiednim przekrojem przewodów
• wykonanie połączeń hydraulicznych za pomocą rur o odpowiedniej średnicy
• montaż jednostki zewnętrznej na odpowiednich podporach (zalecane są podpory stojące na ziemi, a nie zainstalowane w ścianie budynku ze względu na możliwość występowania wibracji)
• zastosowanie zbiornika buforowego o odpowiedniej pojemności
• dostosowanie długości instalacji hydraulicznej do zaleceń producenta
• realizacja odpowiedniej izolacji części hydraulicznej znajdującej się na zewnątrz budynku

Opłacalność zlecania prac firmie instalatorskiej

Wiele osób decydujących się na samodzielną instalację pompy ciepła kieruje się chęcią wygenerowania oszczędności. Należy jednak pamiętać, że w niektórych przypadkach skorzystanie z usług wykonawcy również może mieć uzasadnienie ekonomiczne. Mają na to wpływ kwestie podatkowe i zasady naliczania podatku VAT przy zakupie usług.

Przykładowo: kupując pompę ciepła o wartości netto 30000 zł bez usługi instalacyjnej, zapłacisz za nią 36900 zł. Kwota 6900 zł będzie wynikała z naliczonego 23%-owego VATu. W przypadku gdy kupisz takie samo urządzenie od instalatora, który przeprowadzi montaż i zainkasuje za to dodatkowo 5000 zł netto, kwota faktury wyniesie w sumie 37800 zł. Sumaryczna kwota netto zostanie w tym przypadku powiększona o 8% podatku VAT. Ostatecznie różnica w kwocie inwestycji wyniesie tylko 900 zł.

Dodatkową kwestią, którą powinieneś wziąć pod uwagę jest kwalifikowalność podatku VAT przy rozliczeniu dotacji z programu „Czyste Powietrze”. Począwszy od 2023 roku, VAT nie będzie kosztem kwalifikowanym, tj. nie będzie mógł zostać rozliczony w ramach dotacji. Będzie to zapewne kolejnym argumentem do porzucenia ryzykownych planów o samodzielnej instalacji i skorzystania z usługi doświadczonego instalatora. Decydując się na samodzielny montaż powinieneś dokładnie przeanalizować sposób finansowania inwestycji i część kwoty, którą jesteś w stanie pokryć z dotacji. Tylko w taki sposób upewnisz się, że w ostatecznym rozrachunku wykonanie instalacji we własnym zakresie ma sens ekonomiczny.